ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਘਟ ਰਹੀ ਪ੍ਰਜਨਨ ਦਰ, ਸਿਹਤ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਗਟਾਈ ਚਿੰਤਾ

ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ ‘ਚ ਬਦਲਾਅ ਅਤੇ ਤਣਾਅ ਕਾਰਨ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ‘ਚ ਪ੍ਰਜਨਨ ਦਰ ਲਗਾਤਾਰ ਘਟਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਨਨ ਦਰ ਸਿਰਫ਼ 1.4 ਹੈ। ਯਾਨੀ ਔਸਤਨ ਇੱਕ ਔਰਤ ਦੋ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜਨਮ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ।

ਸਿਹਤ ਮਾਹਿਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਘੱਟ ਪ੍ਰਜਨਨ ਦਰ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ, ਪਰਿਵਾਰ ਭਲਾਈ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਨਨ ਦਰ ਸਿਰਫ਼ 1.4 ਹੈ। ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ ‘ਚ ਬਦਲਾਅ ਅਤੇ ਤਣਾਅ ਕਾਰਨ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ‘ਚ ਪ੍ਰਜਨਨ ਦਰ ਲਗਾਤਾਰ ਘਟਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਜ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਪ੍ਰਜਨਨ ਦਰ ਡੇਢ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਸਿਹਤ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਭਲਾਈ ਵਿਭਾਗ ਆਬਾਦੀ ਕੰਟਰੋਲ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਮੰਨ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਮਾਹਿਰ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਿੰਤਤ ਹਨ।

ਸਿਹਤ ਮਾਹਿਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਘੱਟ ਜਣਨ ਦਰ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਰਿਵਾਰ ਭਲਾਈ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਨਨ ਦਰ ਸਿਰਫ਼ 1.4 ਹੈ। ਯਾਨੀ ਔਸਤਨ ਇੱਕ ਔਰਤ ਦੋ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜਨਮ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ। ਇਹ ਦਰ ਲਗਾਤਾਰ ਘਟਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦਰ ਸਿਰਫ਼ 1.2 ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦਰ 1.5 ਹੈ। ਸਾਲ 1991 ਵਿੱਚ ਜਣਨ ਦਰ 3.6 ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਲ 2007 ਵਿੱਚ ਇਹ 2.7 ਸੀ। ਪਰਿਵਾਰ ਭਲਾਈ ਵਿਭਾਗ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਜਨਸੰਖਿਆ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ ਦੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਨੂੰ ਸਿਹਰਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਘੱਟ ਜਣਨ ਦਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹੋਰਨਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਾਂਗ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਤਣਾਅ ਵਧ ਗਿਆ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਆਇਆ ਹੈ। ਜੰਮੂ ‘ਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਜਨਨ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਗਾਇਨੀਕੋਲੋਜਿਸਟ ਡਾਕਟਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ‘ਚ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਮਰਦਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ‘ਚ ਕਾਫੀ ਬਦਲਾਅ ਆਇਆ ਹੈ। ਜੰਮੂ ਦੇ ਮਨੋਰੋਗ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਡਾਕਟਰ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਔਰਤਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਤਣਾਅ ਕਾਰਨ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਜਨਨ ਸ਼ਕਤੀ ਵੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਜਣਨ ਦਰ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ ਡਾਕਟਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਜਣਨ ਦਰ ਘੱਟ ਹੋਣ ਪਿੱਛੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਹਨ। ਤਣਾਅ, ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੀ ਨਸ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ, ਅੱਤਵਾਦ ਕਾਰਨ ਪਰਵਾਸ, ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਆਦਿ ਕਾਰਨ ਇਸ ਵਿਚ ਦਿੱਕਤਾਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਸ਼ਾਖੋਰੀ ਵੀ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਵੇਗੀ। ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਠੋਸ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।