ਤਾਲਿਬਾਨ ਨੇ ਈਰਾਨ ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਸੈਂਕੜੇ ਫਿਦਾਇਨਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ, ਹੇਲਮੰਡ ਨਦੀ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਿਵਾਦ

ਈਰਾਨੀ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜੂਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ ਇੰਨੀ ਗੰਭੀਰ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਪਾਣੀ ਨਾ ਮਿਲਿਆ ਤਾਂ ਇੱਕ “ਮਨੁੱਖੀ ਤਬਾਹੀ” ਹੋਵੇਗੀ।

ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਤਾਲਿਬਾਨ ਵਿਚਾਲੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਿਵਾਦ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਈਰਾਨ ਇਸ ਸਮੇਂ ਗੰਭੀਰ ਸੋਕੇ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਵਿਵਾਦ ਕਾਰਨ ਈਰਾਨ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਵਧ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਈਰਾਨ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਤਾਲਿਬਾਨ ਹੇਲਮੰਡ ਨਦੀ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵੰਡ ਸਮਝੌਤੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਈਰਾਨ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਇਬਰਾਹਿਮ ਰਾਇਸੀ ਨੇ ਮਈ ਵਿਚ ਤਾਲਿਬਾਨ ਨੂੰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ- ਜਾਂ ਤਾਂ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਸਮਝੌਤੇ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰੇ ਜਾਂ ਨਤੀਜੇ ਭੁਗਤਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹੇ। ਇਸ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦੇ ਇਕ ਹਫਤੇ ਬਾਅਦ ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਤਾਲਿਬਾਨ ਵਿਚਾਲੇ ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਭਾਰੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਹੋਈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਈਰਾਨੀ ਗਾਰਡ ਅਤੇ ਇੱਕ ਤਾਲਿਬਾਨੀ ਲੜਾਕੂ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਇਸ ਨਾਲ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਤਣਾਅ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਤਾਲਿਬਾਨ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਜੰਗ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਲਈ ਹੈ।

ਇਸ ਦੇ ਤਹਿਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸੈਨਿਕਾਂ ਅਤੇ ਸੈਂਕੜੇ ਆਤਮਘਾਤੀ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੂੰ ਸਰਹੱਦੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਨਾਮ ਨਾ ਛਾਪਣ ਦੀ ਸ਼ਰਤ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਫੌਜੀਆਂ ਅਤੇ ਫਿਦਾਇਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮੋਰਚੇ ‘ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵੱਲੋਂ ਛੱਡੇ ਵਾਹਨ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰ ਵੀ ਭੇਜੇ ਗਏ ਹਨ। ਥਿੰਕ-ਟੈਂਕ ਮਿਡਲ ਈਸਟ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਦੇ ਫਤਿਮੇਹ ਅਮਾਨ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਲਈ ਈਰਾਨ ਖੁਦ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਈਰਾਨੀ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜੂਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ ਇੰਨੀ ਗੰਭੀਰ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਪਾਣੀ ਨਾ ਮਿਲਿਆ ਤਾਂ ਇੱਕ “ਮਨੁੱਖੀ ਤਬਾਹੀ” ਹੋਵੇਗੀ।

ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ 10,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਰਿਵਾਰ ਸੂਬਾਈ ਰਾਜਧਾਨੀ ਛੱਡ ਕੇ ਭੱਜ ਗਏ ਸਨ। ਇੱਕ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਮੁਤਾਬਕ ਡੈਮ ਸੁੱਕ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ 97% ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਿੱਸਾ ਸੋਕੇ ਦੀ ਮਾਰ ਹੇਠ ਹੈ। ਸਿੰਚਾਈ ਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨਾ ਮਿਲਣ ਕਾਰਨ ਤਕਰੀਬਨ 2 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ 950 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬੀ ਸਰਹੱਦ ਹੈ। ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵੰਡ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ 1973 ਵਿਚ ਹੇਲਮੰਡ ਨਦੀ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਰ ਇਸ ਸੰਧੀ ਨੂੰ ਨਾ ਤਾਂ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਈਰਾਨ ਦੇ ਰਾਜਦੂਤ ਹਸਨ ਕਾਜ਼ਮੀ ਕੋਮੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਈਰਾਨ ਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਆਪਣੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਸਿਰਫ 4% ਪਾਣੀ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਹੇਲਮੰਡ ਨਦੀ ਪੱਛਮੀ ਹਿੰਦੂਕੁਸ਼ ਪਰਬਤ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਕਾਬੁਲ ਦੇ ਨੇੜੇ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 1,150 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਮੀ ਨਦੀ ਹਾਮਨ ਝੀਲ ਵਿੱਚ ਵਗਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ-ਇਰਾਨ ਸਰਹੱਦ ਨੂੰ ਘੇਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਝੀਲ ਈਰਾਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਝੀਲ ਹੈ। ਹੇਲਮੰਡ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰੀ ਇਹ ਝੀਲ 4,000 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਦਰਿਆ ‘ਤੇ ਕਈ ਡੈਮ ਬਣਾਏ ਹਨ।